Guna Yalalala!

Eerst even wat terug in de tijd want er is al weer zoveel gebeurd dat ik het alweer bijna zou vergeten. Soms als ik even terugkijk in de foto's lijkt het allemaal alweer zo lang geleden, maar het is pas drie weken. Of 4. We hebben vrij brak internet dus het uploaden van een en ander zal wat tijd nemen.
Maar wat een rijk leven op deze manier, we maken van alles mee, en ontmoeten zoveel interessante mensen dat het bijna niet bij te houden is. We maken gemakkelijk vrienden hier, en hoe vluchtig sommige ontmoetingen ook zijn, er zijn er altijd wel een paar die 'blijven hangen'. Als ik bedenk aan de contrasten die we met deze mensen hebben, soms heel groot, maar soms ook verrassend klein. Hier wonen mensen in rieten huisjes, met aangestampte kleivloer en een dak van bananenblad, maar velen hebben ook studerende kinderen in Panama, familie in Europa of Amerika.
Sommige huizen hebben een betonvloer of stenen muren.

Voor het dorp bij Tupac, dorpje op Isla Pinos

Schoenverzameling, in 5 minuten kan je hier een onzinnige
hoeveelheid crocs, slippers en schoenen vinden. Bijna nooit setjes natuurlijk.
Ik heb losgelaten me erover te irriteren. Je kan een container troep per eiland
verzamelen als je wil. En de volgende dag spoelt er weer nieuw aan.

We zijn gaan inklaren voor Panama in een plaatsje dat Obaldia heet, een plek waar behalve inklaren verder weinig te doen is. De ankerplaats is zeer onrustig door de binnenrollende swell en de ankergrond is slecht, zo lezen we in de pilot en we plannen er daarom zo kort mogelijk te zijn. Inklaren en gelijk door naar een fatsoenlijke ankerplek. Zo gezegd zo gedaan en als we vertrekken uit Sapzurro is dat met drie bootjes op een rij, Zouterik en Sunshine als gezelschap.
Aangekomen in Obaldia zetten we de bijboot overboord en roeien naar de kant. Bij de branding komen we dwars te liggen, worden door een golf opgepikt en smakken met een doffe klap op het steile grove keienstrand. Baf! Oeps. Dat was niet volgens plan. Heel fijn dat de dinghy zo stevig en nog heel is maar we hadden beter wat verder kunnen roeien naar een rustiger plek.

Het inklaarproces is zo'n twee weken sneller dan in Colombia, want hoewel we een paar keer heen en weer moeten naar het winkeltje waar we kopieën kunnen laten maken van onze bootpapieren, verzekeringsbewijs, paspoorten, en allerlei andere documenten zijn we binnen twee uur weer op de boot en hebben alles gestempeld, betaald en gedaan. De bijboot wordt weer aan dek gehesen, we gaan ankerop en gelijk door naar de Bahia Sucunya, vijftien mijl verder. Dat halen we net voor het donker. Eenmaal achter het schiereiland in de baai gekomen zijn de golven ineens weg en wordt het heerlijk stil aan boord. Wat een mooie ruime baai!
Heel stil, veel rust en prachtige natuur rondom ons. Verderop drie bamboehutjes op palen in het water met een dak van bananenblad. Geen wanden, alleen dak. Er hangen een paar hangmatten maar er woont niet echt iemand; de huisjes worden gebruikt door Guna vissers die een paar dagen uit vissen zijn. Met hun houten boomstamkano's zijn ze soms ver van huis en dan wordt er hier op houtvuurtjes gekookt en in de hangmatten geslapen. Eigenlijk een soort mancaves, oldskool versie. Dit zijn de eerste traditionele huisjes die we zien.
In 1698 is er een poging gedaan hier een nederzetting te bouwen door de Schotten. William Patterson, medeoprichter van de Bank of England, kwam hier met 1300 man om Fort Andrew te bouwen, maar na minder dan twee jaar in de Darien moesten ze door ziekte en honger opgeven. Het project werd een fiasco en juist nadat ze het opgaven en terugzeilden naar Schotland kwam een vloot versterkingen aan die hetzelfde lot trof. In 1702 is het opgegeven. In de pogingen hier een fort te bouwen zijn er van 3000 betrokkenen meer dan 2000 overleden. Leg dat maar eens uit aan de Arbo dienst. Van het fort is bijna niks meer terug te vinden.



We maken een rondje door de baai met de dinghy en als ik me een beetje bij de kant waag worden we ineens opgepakt door een plotseling grote golf waarbij we zo ver omkantelen dat ik uit de boot val. Die zag ik even niet aankomen. Plons, en shit! want ik heb mijn telefoon nog in mijn zak. Normaal gesproken doe ik die in een waterdichte tas maar ja, zo'n mooi rustig baaitje..
Af en toe komt er uit het niets ineens een serie grote rollers de baai in en we waren net op het verkeerde moment op de verkeerde plek. Ik baal er flink van en probeer de telefoon te redden door deze nog te spoelen met zoetwater en in de rijst te leggen maar na een paar dagen geeft ie nog steeds geen enkel teken van leven. In Panama ga ik een andere kopen, een waterdichte. Vervelend, zonde van het geld en balen want er stonden nog veel foto's op, ik kan niet meer Whatsappen en verder nog alle praktische dingen waarvoor je zo'n ding tegenwoordig gebruikt.

We trekken een tijdje gezellig op met Jim en Carol van Nepenthe.

Maritupu
 Na een paar dagen zeilen we tien mijl verder naar Maritupu, het eerst Guna dorp / eiland dat we aandoen.
Het is al een paar dagen grijs hier met regelmatig een bui. We zijn nog niet helemaal uit het regenseizoen in dit gebied en bijna alle dagen zijn grijs of zwaar bewolkt. Soms een bui. Daarom moet nu af en toe de motor een uurtje draaien om de accu's bij te laden. De zonnepanelen brengen niet genoeg binnen met dit weer. Hier is een ander weersysteem actief, vandaar de bewolking en regen maar we vinden het eigenlijk wel lekker. Zo hebben we toch een soort van winter. In ieder geval ánder weer dan alleen maar zon. De temperatuur is nog steeds wel tussen 27 en 30 graden.
 
Het dorpje Maritupu bestaat voornamelijk uit huisjes gemaakt op een houten constructie, dichtgemaakt met bamboe wanden en een dak van bananenbladeren. Daarna kan het gewoon op de composthoop en knopen ze nieuwe bladeren op het raamwerk die weer goed zijn voor 15 jaar. In de regen kan je mooi zien hoe goed het water er af parelt. En regenen doet het hier! Langs de randen worden pannen, potten en bakken gezet om het regenwater op te vangen. De vloer is verhoogd met aangestampte klei, en soms beton zodat er (meestal) geen water naar binnen loopt. Binnen staan wat plastic stoelen en hangen hangmatten.

Hier en daar staan enkele grotere gebouwen van beton. Er is geen riolering of regenwaterafvoer in het dorp. Nu, met een paar dagen keiharde regen, veranderen de smalle paden tussen de huisjes in beken en staat overal een paar centimeter water waar wij met onze flip-flops plenzend doorheen slipperen.
Bij ons aan boord wordt alles ook per dag een beetje natter want er droogt niks meer echt op zolang de zon wegblijft. Eigenlijk zouden we de wintertent erop moeten ritsen want dan blijft de kuip tenminste lekker droog, maar ja. Dan wordt het weer zo'n broeikas en bovendien hebben we geen zin om eerst de bimini eraf te halen. We zitten het wel uit en wachten gewoon tot de zon weer gaat schijnen.

Vuurtje stoken en kokosnoten leegdrinken met de andere crews.

In Maritupu zijn we een bezienswaardigheid. Liggend achter het anker worden we al regelmatig bezocht door kinderen en mannen die aan komen peddelen in de boomstamkano's. De kinderen willen een koekje of iets dergelijks en de mannen willen iets van hun landje verkopen of gewoon even kijken of kennismaken.

Aan de wal worden we gevolgd door een enthousiaste en nieuwsgierige kinderschare en de ouderen kijken om het hoekje van deuren en huizen. Er komen hier niet zoveel jachten, omdat de meer toeristische eilanden in het noorden zijn. Nu liggen er ineens vier jachten in hun baaitje. Veel kinderen zijn heel vrij. Als we ergens gaan zitten word ik al snel een klimrek, een jochie plukt aan de haartjes op mijn benen omdat de mannen dat hier niet hebben en ze willen allemaal een woordje in het Engels zeggen.

We zien er fysiek gewoon heel anders uit dan de mensen hier. De guna's zijn gemiddeld een stuk kleiner dan wij. De meeste vrouwen zijn tenger en komen tot mijn borst. De mannen zijn niet veel langer.
De crew van de Zouterik heeft nog meer bekijks, Linde van 13 is lang en blond en Berber van 4 is erg populair met haar helder blauwe ogen. Ze is net zo groot als de meisjes van 8 hier en veel mensen denken dat ze de dochter is van Linde. De meisjes/ vrouwen hier krijgen erg vroeg kinderen. Tienermoeders komen hier veel voor, sommigen zelf nog een kind. Er zijn meisjes van 14 hier die bijna moeten bevallen.
Dat wij geen kinderen hebben wordt met bevreemding aangehoord.

Bij nieuwe dorpjes steeds weer een warm onthaal. Vooral Berber (4) is populair.
Ze is net zo groot als de kinderen van 8 hier.

De huizen zijn gegroepeerd, meerdere huisjes van één familie staan bij elkaar met een dichte omheining van tot schutting geknoopte bamboestokken. Vader, moeder, opa, oma, grootmoeder, grootvader, kinderen, iedereen woont bij zijn familie. En de mannen gaan- als ze trouwen- bij de vrouw wonen. Dochters zijn dus belangrijk hier, want de Guna samenleving is een matriarchaat.
De meeste rituelen gaan om de vrouwen en na twee dagen hier worden we uitgenodigd om een Chi-cha ritueel  (spreek uit tsjie tsja) bij te wonen in de centrale ruimte waar ook de congresso zetelt. Het ritueel is om de geboorte van een meisje te vieren.
Er zijn rituelen bij trouwen, bij geboorte van meisjes, er is een naamgevings ritueel waarbij een meisje haar Guna naam krijgt als ze vijf wordt en als ze tien wordt is er een puberteit ritueel. Hoe ze voor het eten wordt geroepen vóórdat ze vijf is hebben we nog niet kunnen achterhalen.
En bij alle rituelen wordt Chicha gedronken, een drank die gemaakt wordt uit suikerriet, een snufje koffie en cacao en wellicht nog wel een en ander. Het is een hele onderneming om de op houtvuur verwarmde enorme kruiken met Chicha te vullen en vele, hopelijk schone, handen werken mee en roeren door de brij die een drinkbare alcoholische drank moet worden. Het werk neemt zo'n drie dagen voorbereidingen van koken en roeren en dan na nog zes dagen fermenteren is de Chicha klaar voor consumptie. Vindt men..

In de kano bij Andrés. Met hem heb ik nog een avondje door het dorp gebierd, hij stelde me
 aan iedereen voor en overal moesten we een biertje drinken. Alleen in het weekend wordt alcohol verkocht.
Andrés is ook op reis gegaan, hij heeft voor zo min mogelijk geld een zo ver weg mogelijk ticket gekocht en is met Aeroflot naar Moskou gevlogen. Hij vond het koud daar. Daarna half Europa doorgereisd en  nu weer terug in zijn dorp. 

Op de avond van de viering als we wat afwachtend bij de ingang staan te dremmelen omdat we niet weten of we echt wel naar binnen mogen worden we naar binnen genood en we nemen plaats op een laag planken bankje aan de zijkant van de centrale ruimte. Het is een grote rechthoekige ruimte, gebouwd in traditionele stijl met bamboewanden en een bladerdak op een constructie van houten palen. Vrijwel alle verbindingen zijn met touw gemaakt. De ruimte is gevuld met lage planken banken, in het midden staat een tipi achtige tent waar rook uit komt en aan de overkant staan de potten met de drank. Een man die kennelijk verantwoordelijk is voor de drankdistributie komt met een kom chicha en vraagt of we het willen drinken. Ik wil het wel proeven, maar dat is niet de bedoeling. Je moet de hele kom, een halve kalebas, formaat overmaats soepkom, leegdrinken- liefst in een keer-  en als we niet meedrinken moeten we uit de hut. Als je het wil bijwonen moet je dus drinken, maar ze zijn mild voor ons in de zin dat het toegestaan is dat ik de kom samen met Tjaard burgemeester maak. Arianne proeft het, besluit dat het niet voor consumptie geschikt is en laat mij het zware werk verder  opknappen. Het smaakt naar een combinatie van 'iets sterks' met koude koffie. Niet lekker, maar ook niet heel smerig. Misschien komt het omdat ik me voornam het lekker te vinden, want de mensen hier zijn er vrij gek op. Misschien daarom kan ik het zonder walgen drinken. Maar een koud pilsje smaakt me aanzienlijk beter en het is geen drank waarvan je dorst naar meer krijgt. We kríjgen wel meer. De man loopt steeds met zijn kommetje rond, wacht tot het weer leeg is en dan is de volgende aan de beurt. Tegen het einde van de avond liggen enkelen als bewusteloos knetterzat naast de bank. Ik kan de drank niet zo goed inschatten. Je proeft niet veel alcohol. Die avond drink ik denk ik vier kommen maar ik heb er geen last van. Nu moet je natuurlijk ook bedenken dat de mensen hier soms half zo groot zijn als wij.
Er is geen muziek, en er wordt ook geen muziek gemaakt gedurende de avond. Het enige dat we van het ritueel meekrijgen is dat alle vrouwen, traditioneel gekleed, bij elkaar zijn en de mannen apart. De vrouwen lopen soms rondjes in groepjes, slaken hoge kreten voorafgaand aan het drinken van weer een kom chicha en gaan dan weer zitten. Een ander groepje neemt het dan over op dezelfde manier.
Er wordt ook veel gerookt: met een soort grote pijp wordt rook in andermans gezicht geblazen. Na een tijdje gaat de pijp verder naar het volgende gezicht.
Na een paar uur wordt de baby binnengedragen door de inmiddels vrij beschonken vrouwen. Ze ligt ingewikkeld in doeken op een bananenblad en wordt 'binnengevlogen' zoals je met een klein kind doet alsof je vliegtuigje speelt. Er wordt ook flink met de baby geschud waarbij ik denk; 'da's niet goed voor dat kind'. Gelukkig zit ze stevig ingepakt. Het is duidelijk dat ik geen antropoloog ben want er ontgaat me veel en als ik zou moeten beschrijven waarom een en ander gebeurt; geen idee. Maar het verschilt nogal van Westeuropese baby's. Er is hier geen beschuit met muisjes terwijl ik daar nu best zin in heb na al die chicha.

Oudjaar op Joy. Zouterik nam echte heerlijke oliebollen mee!

Om twaalf uur loopt iedereen de tent uit en is het nieuwjaar!
Iedereen feliciteert elkaar en wenst elkaar geluk toe.  Er zijn drie vuurpijlen die boven het water worden afgeschoten en waarvan we alleen de knal horen en wat licht zien reflecteren op de daken. Daarna is het weer stikdonker in het dorp. Er zijn alleen de sterren.

Onze 'gast famillie' waar we ons bijbootje mochten aanleggen.
Ook met zijn allen daar geluncht aan de lange tafel.

Met oudjaar gaan we schminken en haren vlechten met de kinderen.
Berber heeft mij onder handen genomen.

Op nieuwjaarsdag is er een voetbaltoernooi. Als we gaan kijken regent het en gaat het alleen maar harder regenen. Het veld is een vlak stuk grond met hier en daar gras en overal grtote, diepe plassen water. De bal is totaal onvoorspelbaar omdat ie vaak gewoon dood in het water valt. Maar de jongens uit het dorp zijn bloedfanatiek en gaan voor elke bal. Slidings die zoveel water opspatten dat ze meer op bommetjes lijken ontnemen het zicht op alles en soms lijkt het meer op een combinatie van waterpolo, worstelen en rugby dan op voetbal.

Tijdelijk lunchrestaurant.

Wij schuilen met zicht op het strijdveld onder een net te korte dakoverhang met onze voeten in het water. Na drie kwartier zijn we het zat en als er een dipje in de regen lijkt te zijn gaan we terug naar de boot. Het bleek alleen een korte stilte voor de nóg hardere regen...

Als het weer het toelaat zeilen we naar Ustupu waar we ook heel goed kennis kunnen maken met de locals want hier liggen we een paar dagen verwaaid. Ustupu is een van de grootste dorpen van de San Blas, tevens vrij oostelijk gelegen, ver van de steden aan het vaste land zodat het leven hier nog een stuk traditioneler is dan meer in het noordwesten waar veel meer toerisme is en 'commerciële indianen'. Op deze eilanden zijn nog veel indianen die een redelijk traditioneel leven leiden.

Hier in het dorp zijn vele 'winkeltjes' maar er is niet veel te koop. Als iemand wat te koop heeft hangt er een stuk karton aan de bamboe schutting met bijvoorbeeld 'hay huevo 0,25' erop en dan weet je dat je daar eieren kan kopen. Het leuke is dat de hele familie buiten zit, gekleed in traditionele Guna kleding zitten vrouwen te handwerken aan 'mola's'; mooie meerlaags gekleurde doeken met kunstig gemaakte geometrische patronen erin die gebruikt worden voor de traditionele kleding voor de vrouwen. Kinderen (veel!) lopen rond, er staat een pot op een houtvuurtje met soep te pruttelen en her en der hangt nog wat familie in hangmatten. We kopen de eieren maar maken ook gelijk kennis met iedereen en ze willen allemaal weten hoe je heet, waar je vandaan komt, of je kinderen hebt en hoe lang je al onderweg bent. Vaak vertellen ze dan wat ze weten van Nederland of dat ze een neef, zoon, dochter of oom hebben in Panama, Duitsland, Oostenrijk, Amerika, Ierland. En ze stellen ons voor aan andere familieleden of zeggen eenvoudig; 'dit is mijn dochter, praat Engels met haar want ze moet oefenen'. De jeugd leeft in twee totaal verschillende werelden; uit een gesprekje met een jongeman blijkt dat deze business administration studeert aan de universiteit in Panama. Hij gaat binnenkort naar Ierland om Engels te leren. Ik denk niet dat ie zich realiseerde dat ie dan ook een grappig accent leert. Maar nu heeft ie vakantie en is hij weer thuis. Van moderne metropool naar een van de meest traditionele samenlevingen ter wereld.
 
Zo komen we ook aan een SIMkaartje voor internet. Ook hier een stuk karton aan de schutting, we koekeloeren even om het hoekje, worden binnen gewenkt, het simkaartje komt uit een oude jampot en dan wordt een stoel aangeboden en maak je een praatje met de halve familie. Men is nieuwsgierig en wij bekijken hen net zoals zij ons bekijken. De vrouwen handwerken wel gewoon verder. Ze houden niet van foto's, terwijl zij juist zo fotogeniek zijn met hun kleurige kleding, kralen kuitbedekkingen en karaktervolle gezichten. De vrouwen kijken weg of buigen zich verschuilend achter hun hoofddoek over hun handwerk; ze worden liever niet gefotografeerd. Op sommige plaatsen is het in het geheel niet toegestaan te fotograferen, op straffe van 5 dollar per foto. Door de dorpsraad bepaalt.
Sommige liberalere families hebben er geen moeite mee, zij willen juist ook een foto van óns en telkens als ze op de foto willen zeg ik gekscherend '5 dollar!'. Ze moeten er zelf ook wel om lachen en het is duidelijk dat het beleid, dat per dorp kan verschillen, niet door iedereen ondersteund wordt. Ook het antirookbeleid en drankgebruik wordt door de dorpsraad bepaalt. In het dorp wordt niet gerookt en er is alleen (light)bier in het weekend, van vrijdag tot zondag. Maar we zien de mannen in de kano's ver van het dorp toch stiekem opsteken...

Verder met de boodschappen: De bakker doet het ook zo; als het brood klaar is hangt ie zijn bordje buiten. Vergeefs zoeken en vragen we naar vers fruit en groenten, want dat begint op te raken aan boord van Joy. Alleen knol- en wortelgewassen hebben ze. En bananen, yucca, yama, pompoen; het seizoen voor ander fruit en bladgroenten van het eigen land is nog niet begonnen, dat komt pas in mei weer. Momenteel is de zee ook even te ruig voor boten en ook de bevoorradingsboot komt dus even niet. Er wordt dus rijst gegeten, bonen, linzen, bak- en kookbanaan, kokos. Soms is er vis.
Het is volle maan, springtij en er heeft flink wat wind gestaan op de Caraïbische zee en daarom heeft het bestuur van de Guna's omwille van de veiligheid besloten dat er 4 dagen niet gevaren mag worden. Door de vele riffen en ondieptes in dit gebied in combinatie met de onbetrouwbare kaarten is het niet mogelijk te vertrekken en wij blijven dan ook lekker liggen in de luwte van het eiland tot de woedende heksenketel buiten gekalmeerd is. Op verschillende eilanden spoelen huizen of delen daarvan weg door de zee. Ook hier in Ustupu lopen enkele huizen onder en is een keuken weggespoeld, samen met de bamboe-buitengevel van het huis. Vanuit het dorp komt een inzamelingsactie voor de gedupeerden, we kopen allemaal wat keukenspul zodat ze weer wat te koken hebben.
Aan de zeekant hebben de huizen een klein toilethuisje op palen boven de branding. Gewoon een planken hutje met een deur en een gat in een plank. Die zijn nu veranderd in een soort power bidet, waarin je van kont tot kruin afgespoten wordt want langs de bovenkant van de deur zie ik het water tegen het dak spuiten als er een flinke golf onder het hutje slaat. De timing van je boodschap wordt zo wel heel kritisch...

Dansen met de kinderen, Nuesa van de Leva Vento is schooljuf en heeft zelfs
 speciale feestkleren meegebracht.

Als we in het dorp rondlopen komen we altijd wel weer ergens in een gesprek terecht en voor we het weten is een dag alweer voorbij. Gisteren had Leva Vento een dansevenement georganiseerd voor de kinderen. Die bleken niet vreselijk dansbereid maar na enig aandringen was er toch een groepsdansje mogelijk.


We organiseren ook een tochtje naar de rivier die hier een speciale heilige status heeft, omdat de doden van de Guna's daar begraven worden en er ook de landjes zijn van de dorpelingen. We hebben toestemming gevraagd bij de dorpschief en na enig overleg en betaling van een paar dollar per persoon mogen we gaan.
De groep zeilers is inmiddels wat uitgebreid; Zouterik, Sunshine, Nepenthe, Leva Vente en Joy. Met zijn vijftienen in één grote boomstamkano. Andrés, Kinyapiler en nog een andere Guna gaan ook mee om de boot te besturen.  Buitenboordmotor erachter en onder continue hozen van de enigszins watermakende, best instabiele en diepliggende kano togen we naar de rivier. Aan het begin van de rivier lopen we al vast op een onderwater liggende boomstam en de indianen springen zonder aarzelen volledig gekleed uit de kano. Na enig duw- en trekwerk zijn we weer vlot en kan de tocht verder.

Aankomst bij de zwemplaats op de rivier. Heerlijk koel en natuurlijk zoetwater!

De rivier is prachtig, slingerend, vrij smal en ondiep en de oevers staan vol met mangobomen. Helaas is het nog geen mangoseizoen en moeten we deze heerlijke vruchten nog even missen. De bomen, álle bomen hier, hebben een eigenaar, evenals de grond. Er staan geen heiningen of iets dergelijks. De Guna's weten wie de eigenaren van de bomen en landjes zijn, een hek is niet nodig.
Op de oevers worden ook de doden begraven. We zien de 'dodenhutjes'; kleine paalconstructies met palmbladeren daken overal op de oever staan. Het is hier vredig, stil en mooi met vele vogels.

Arianne bij een paar grafhuisjes. 

 Volgens de Guna's is de dood als een reis over de rivier van waar je niet meer terugkeert. Wij zouden als levenden ook nog wel verder willen de rivier op, maar als we door ondiepte niet verder kunnen waden we naast de kano tot de plek waar we kunnen zwemmen in het koele zoete water.

We blijven tien dagen in Ustupu. We kijken een film over de rituelen van de Guna Yala's. De beelden zijn vijfenveertig jaar geleden opgenomen door een filmmaker die met subsidie van een bank dit filmproject kon financieren. Toen echter de bank failliet ging zijn de beelden in beslag genomen door de curator en terwijl wij in het dorp zijn is er een filmmaker die weer een film wil maken óver deze bijna verloren gegane film. Wij zien de oude beelden over de rituelen op een tv-tje dat gevoed wordt door een buiten draaiende generator in het huis van de plaatselijke kunstenaar. De kleding van de dames is veranderd in de tijd; ook hier zijn de rokken korter geworden en ook de mola's hebben andere prints gekregen. Opvallend is dat voor vrijwel alle rituelen in de film de chicha een grote rol speelt. Ook hier geen feestje zonder drank. We zien op de film ook het ritueel voor de doden, interessant om dit ook te zien nadat we op de rivier zijn geweest.
 
Op de laatste dag organiseren we nog een volleybalwedstrijdje op het veld waar we dagelijks kinderen en pubers zien spelen en trainen. Er wordt zeer enthousiast gereageerd op ons wedstrijdvoorstel. Bij aanvang van de wedstrijd wordt er vanaf de eerste bal gelijk voor het echhie geteld. Het bij elkaar geraapte zeilersteam weet naast het eerste balcontact,  nieuwe-teamchaos en ongeoefendheid onvoldoende gebruik te maken van het duidelijke lengtevoordeel. Zo komt het dat het bijna dagelijks trainende en fanatieke jonge blagen-dorpsteam de winst pakt met 2-1. Ze lopen rechtop onder het net door om ons te bedanken voor de wedstrijd..


Tot zover verslag van de oostelijke San Blas eilanden. Vanaf hier zullen we verder gaan en het meer toeristische westelijke deel gaan bezoeken. Het heeft even geduurd voor ik het kon plaatsen in verband met ontbrekend internet.